WAAJIBAADKA Guddi Hoosaadyada Maaliyadda & Dhaqaalaha iyo Guddida Ilaalinta & daryeelka Hantida Qaranka
Waxa aynu ku jirnaa, xilalka G/Wakiiladu u igmaday guddi Hoosaadyadiisa. Waxa aynu qaytii hore, ku soo xusnay guddi-Hoosaadkii qaabilsana Wasaaradda A Gudaha, xilalka goluhu u igmaday.
Maantana waxa aynu falanqayn, labadan guddi-Hosaad, oo xilkoodu yahay laf-dhabarka koboca dhaqaalaha, daryeelkiisa iyo horumarka dalka:-
2.Guddi Hoosaadka Maaliyadda iyo Dhaqaalaha; Shaqadeedu waxay tahay sidan soo socota:
a) Guddigan waxa Goluhu u xilsaaray qiimaynta iyo ilaalinta (Evaluation & Monitoring), iyo ka talo bixinta hogaaminta siyaasadda guud ee dhaqaalaha Qaranka.
b) Guddi-hoosaadka wuxuu hawlihiisa kala xidhiidhayaa dhammaan Hay’adaha dhaqaalaha iyo wax-soo-saarka sida Wasaaradaha Maaliyada, Ganacsiga iyo Warshadaha, Kalluumaysiga iyo Horumarinta Xeebaha, Dalxiiska, Macdanta & Biyaha, Duulista Hawada & Gaadiidka Cirka, Bangiyada Qaranka iwm. Iyo dhammaan meelaha ay ka soo baxdo cashuuri.
c) Guddi-hoosaadkani wuxuu xilgudashadiisa ku salaynayaa Dastuurka sida Qodobada 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 iyo xeerarka kale ee dalka ee hawshooda khuseeya.
Guddidani, Hawsheedii waxa ay ku soo koobtay, doodda miisaaniyadda Qaranka. Ma danayso, hawlaha kor ku xusan ee loo xilsaaray:-
1. Xisaab-xidh, G/wakiiladu ka doodo, waxa ugu dambaysay 2001 kii. Xisaab-xidhkaa laga ogaadaa in miisaaniyaddi loo isticmaalay sidii goluhu ku ansixiyay. Wax ka badelka miisaaniyadda waa in iyana laga ansixiyo Golaha. Waa halka uu ka dilaacay darka musuq-maasuqu.
2. Siyaasad ba, kama laha guddidu RAADINTA iyo KOBCITA ilaha dhaqaale.
3. Wasaaradda Macdanta iyo Biyuhu uma soo gudbiso G/Walkiilada heshiisyada ay la gasho Shirkadaha baadha shidaalka iyo macdanta, muddo ku siman ilaa Maamulkii Rayaale. Shirkaduhu ma bixiyaan; liisanka Diiwaan gelinta, kiro sannadeed iyo cashuurta kala iibsiga oo ah 5% (Registration Fee, annual rent and sales tax). Adduun badan baa lagu lunsadaa sida.
3.Guddidu way ka indhala’dahay, wasaaradaha dakhli soo-saarka leh guud ahaan ba. 4. Sido kale, Guddidu indha ayay ka qarsatay, Madax/ M-daxe Madaxtooyadu, ka badasho. TALA-GALKII goluhu ansixiyay. Wax ka beddelkana lagama ansixiyo Golaha. Halkaa iyo hantidii maguurtada ee Qaranka waxa badan baa lagu lunsadaa.
5. Darajada Ciidamada, lacagtii loo qoondeeyay, ee miisaaniyadda 2013 ugu jirta. Lama siin Darajadii cidamadu waxa ay diyaar ahayd bishii Febuary ee Sannadkan. Guddidu ma daba gashay sababta loo siin waayay ciidamada?
6. Miyaan Golaha xil ka saarayn warshaddii sibidhka ee loo xayiray koox ku muransan. Waxa habboon in dadweynaha saamiyo laga iibiyo, oo loo sinaado khayraadka Dalka, shaqana laga helo.
3.Guddida Ilaalinta iyo daryeelka Hantida Qaranka;
a) Guddi-hoosaadkani wuxu Goluhu u xilsaaray ilaalinta iyo daryeelka iyo talo ka bixinta siyaasada guud ee xafidaada hantida qaranka.
b) Guddi-hoosaadkani wuxuu hawshiiisa kala xidhiidhaya dhammaan Hay’adaha u xilsaaran ilaalinta hantida qaranka sida Hanti-dhawrka Guud, Xisaabiyaha Guud iwm.
c) Guddi-hoosaadkani, wuxu ku salaynaya hawshiisa qodobada Dastuurka sida 13 iyo Xeerarka kala dalka ee hawshoodu khusayso.
NASIIB-DARRO, Guddidani ma taabo gelin oo sidii loo magacaabay 2005, wax shaqa ah ma qaban. Guddi Hoosaadkan xilka Goluhu u igmaday, wuxu ahaa laf-dhabarka MAAMUL- WANAAGA iyo xakamaynta musuq-maasuqa, oo weli qabya ah. Khasaaraha xil gudasha la’aanta guddidu GEYSATAY waa mid aan la qiyaasi Karin oo balaadhan.
Waxa isweydiin leh, muxuu Guddoomiyihii magacaabay guddida uga shaqaysiin waayay ama u baddeli waayay? Xilkas darro weyn, oo ay wadaagaan; Shirguddoonka golaha, xubnaha guddi-Hoosaadka iyo guud ahaan G/Wakiilada iyo Xukuumadda ayaa dhacay. Il-duuf kuma dhicin arrintu, ee waa mid loo badheedhay.
1.Daarihi iyo dhulkii Dawladda ee la BOOBAY, oo ayna wax laga qaban.
2.Lacagta badan ee millionska ah ee la lunsaday.
3.Xisaab-xidh la’aanta miisaaniyadda Qaranka ilaa 2001.
4. Madax/M xigeenada Miisaaniyadda Qaranka 2013 ee Golaha Wakiiladu ansixiyay, balse loo isticmaalae, si ka duwan talagalkii goluhu u ansixiyay oo milyanis Doolar ah.
5. Guddidu waa xubno ka mid ah G/Wakiilada ee dadweynuhu soo doortay, oo xukuumadda ka madaxbannaan. Madaxweynuhuna aanu eryi karin sida Hanti-dhawraha Guud iyo Xisaabiyaha Guud. Guddidu maqabto cabsi shaqo ka erris iyo xidhid xukuumadeed, midna, ee waa arrin is-naasnuuji la isugu raali yahay. Maxaa lagu iloobay dhaartii iyo dadweynihii u soo doortay in ay daryeelaan?
Dastuuriga Qod.129. “Waxaan Ilaahay Ugu Dhaartay In Aan U Noqonayo Daacad Diinta Islaamka, Dalkayga Somaliland, Dadkiisana Ku Maamulayo Sinnaan Iyo Caddaalad Inta Aan Xilka Hayo
ALLA MAHAD LEH
Eng. Maxamed Xaashi
