Qormada: 12aad
Bal hadda sheekooyinkan, idinka oo iga raalli ah iga gura. Waxa la yidhi nin soo-galeeti ah oo bas la socday ayaa dirawalkii ku yidhi: “Marka aad bakhaarka hebel marayso ii jooji.” Waa maalmihii ay argaggixisadu ugu hadal-haynta badnayd. Markiiba rakaabkii baska ayaa ninkii haleelay. Ku-ye: “Oo bakhaarka hebel maba taqaannid? Haddaa xaggeed ka timid?” Su’aalo intay ku hafiyeen ayay la degeen oo saldhigga geeyeen.
Maalmihii diiwaan-gelinta ee 2008kii, ayuu baabuur Toyota ahi meel magaalada Wajaale ka yar baxsan oo Xaafado ah is-taagay. Cabbaar ayuu taagnaa. Wixii dumar iyo carruur xaafadda deggenaa ayaa isku xeeray. Badhna boolis ayay dooneen. Mar danbe ayaa la ogaaday in uu shixnad koontarabaan ah qaadayay.
Kun sheeko oo kale ayaynu marin karaynaa. Ma xeer baa diray? Maxaa dadka caynkaas ah loo xujaynayaa ee xeer iyo waxaan jirin loogu xajiimaynayaa?
Ammaankeenna iyo badbaadadeenna Ilaaha Maxamed samo ku uumay ayaa haya. Qof kasta oo reer Somaliland ka mid ahi waa heegan. Nabadgelyada dalkeennaa taallaa waxay salka ku haysaa soo-jeedka shacbiga reer Somaliland, iyada oo aan la yaraysan karayn kaalinta ma-dhaafaanka ah ee ay hanashada nabadda kaga jiraan ciidammada Qaranka ee: Booliska, Asluubta, Ciidanka Qaranka iyo ilaalada xeebuhuba.
Ma gunaanadkaygiyo gebegebada sheekada:
Raalli iga ahaada waan idin daaliyay e’. Waxa la yidhi odeygii maansayahanka iyo murti-dhaadhigaba ahaa ee Cali Dhuux ayaa beryihii danbe indho-beelay. Markaas ayaa lagu yidhi: “Cali Dhuuxow waa adigan indho-beelay, ee immika miyaanad gabaygii iska daynayn? Wuxu nimankii su’aashaa weydiiyay ugu jawaabay: “Xaggee ayaan ku daayaa immika ayaaban u indho- belay e’.”
Aniguna maanta halkaa Cali Dhuux taagnaa ayaan taaganahay oo immika ayaaban qoraalkii u shaqo-beelay ee xaggee ayaan ku daayaa.
Maxaa Siyaad Barre ku kellifay in uu samaysto xeerar iyo ciidan Nabad Sugideed? Maxamed Siyaad Barre markii uu taladii dalka kula wareegay qori caaradii wuxu tirtiray wax alle yaale wixii dimuqraadiyad iyo xorriyadba u adeegayay:
1. Dastuurkii Qaranka waa la tuuray,
2. Barlamaankii waa la kala diray,
3. Xukuumaddii waa la wada xidhay oo xabsiga ayaa loo taxaabay,
4. Xisbiyadii siyaasadeed iyo ururradii samo-falka oo dhanba albaabbada ayaa loo xidhay,
5. Madbacadihii waa lala wareegay iyo wixii wax lagu daabacayay oo dhanba,
6. Wargeysyadii dhammaantood waa la xaaraantimeeyay,
7. Wax la daawado, wax qoran, wax la dhegaysto oo dhanba waxa loo sameeyay Guddi Faaf-reeb oo eegta isla markaana hubisa waxa ku jira. Xataa waraaqaha caadiga ah ee dadku isu dirayo iyo cajaladaha waa la eegi jiray, la akhriyi jiray lana dhegaysan jiray,
8. Waxa la soo saaray Axdigii 1aad ee Kacaanka iyada oo muddo ka dibna la soo saaray Axdigii 2aad ee Kacaanka. Labadaa Axdi waxa ku sawirnaa oo astaan u ahaa: Gacan saran kitaab qouraan ah oo furan, qori AK ah iyo koofiyad bir ah oo tan millateriga ah. Astaantaasi waxay sheegaysay in uu Siyaad Barre ku dhaartay in uu tooganayo wixii ka hor yimaadda, waanu yeelay isaga oo weliba ka badbadiyay.
9. Waxa la xaaraantimeeyay in ay dadku kulmaan ama shiraan. Saddex qof wax ka badani meel ma ay wada joogsan jirin,
10. Waxa la dhisay Maxkamaddii Badbaadada ee ciddii denbiyadaa lagu helo la taagi lahaa,
11. Waxa la qoray xeerkii lagu qaadi lahaa oo ahaa Xeer Lambar: 54 oo dhigayay dil iyo hantida qofkaas oo lala wareego,
Waa markaas marka uu Maxamed Siyaad Barre u baahday in uu helo cid u soo dhegaysata wixii waxaa ka baxsan. Markaas ayuu bilaabmayaa: daba-galka, xuuraanka, dhegeysiga, dhega-dhegaynta iyo waxyaabaha la midka ah.
Maanta marka aynu dalkeenna eegno intaa uu Maxamed Siyaad Barre tirtiray oo dhan ayaa jirta. Waa xaalad kale oo ka duwan tii uu samaystay si uu u hawl-geliyo Ciidankii Nabad Sugidda ee halkaa maanta ay Soomaaliyi taallo dhigay.
Dhiilladan fiintu ka qaylisay ee maanta dalkeenna ka aloosan waxa u aabbo ah Golaha Wakiillada oo ay hor kacayaan Shir-guuddoonka iyo Guddi-hoosaadka Arrimaha Gudaha ee Xeerkan inagu sharciyaysay. Waa hubaal in ay taariikhdu magacyadooda xusi doonto meel gaar ahna ku qori doonto.
Aynu ku yar hakanno Golaha Wakiillada. Sida magacoodu sheegayo waa Wakiillo oo waxay masilaan dadweynihii soo doortay. Shacbiga ayay Golaha ugu jiraan oo ay Wakiillo ka yihiin. Sida ay iyagu u haystaan una aamminsan yihiin dantooda Golaha uguma jiraan. Ma doonayno Gole wakiillo ah oo xukuumadda jiq ku siiya oo ay taab la rogi weydo, isla markaana ma doonayno Gole Wakiillo ah oo xukuumadda jeebkeeda ku jira. Waxa loo baahan yahay laba Gole oo si togan oo Dastuuriya oo kala madax-bannaan u hawl-gala iyaga oo heshiis ah oo dal iyo dadba u adeegaya. Ilaahay ayaanu ka maqan gallay in ay bisad iyo jiir isku noqdaan, iyo in ay noqdaan laba isku lammaan danahooda u wada qadhaabta.
Xeerkan Sir-doonka Qaranka ee ma-hadhada reebay saacad laguma jirin dooddiisa sida looga-qaateenka laga hayo. Badanaa Golaha si loo fadhiisiyo dirqi iyo si fool adag ayaa lagu soo helaa “Quorum”-ka ama tirada ansixinta fadhiga, marka erey-bixintii shirarka ee SNM la raaco.
Golaheennii Wakiillada ee aynu ku soo dhabar-jabnay ma haynno. Waxay isku milmeen Xukuumaddii oo ay laba hawlood oo kala duwan ay leeyihiin. Bal u fiirsada xeerarka ay inagu jidaynayaan. Xukuumaddu wixii ay doonayso waa ay marsanaysaa. Madaarradii ayaa la inagaga qaadayaa cashuuro aan mid iyo laba ahayn oo aan sharciyaysnayn. Wixii ay Xukuumaddu doonto – xeer iyo xeer-darro – waa ay oggol yihiin.
Bal hadda u fiirsada Xeerkii la celiyay ee ‘Kootadii’ haweenka iyo dadka laga tirada badan yahay. Waxa la ina barayaa in uu Madaxweynuhu arrintan oggolaaday, bal se ay Golaha Wakiilladu diideen. Madaxweynuhu wuxu doonayo Golaha Wakiillada wuu mariyaa, xeerkanna wuu marin lahaa haddii ay sidaasi jirto. Sidii Miisaaniyadda iyo Xeerka Sir-doonka sida fudud loogu mariyay, ayaa kan ‘kootada’ haweenka iyo dadka laga tirada badan yahayna loo marin lahaa.
Go’mmada ay Golaha Wakiilladu qaataan waxay ku qaataan dhowr iyo soddon cod. Waa kuwa ugu sarreeya sida codkii ay Miisaaniyaddi aanay ka doodin ku oggolaadeen. Waa Golaha Hay’ado aan xeerba lahayn oo aan biraysnayn oo aan sharciyaysnayn miisaaniyad u sii daayay ee odhan kari waayay: “Xeerkii lagu dhisay mee.” Miisaaniyadba ha u sii daayaan Hay’addaa oo sida warbaahinta lagu fidiyay weliba siddeed Wasaaradood wadartooda ka lacag badan. Waa TV-ga Qaranka. “Iyaba waa tabalaha adduun, taynu aragnaa.”
(La soco……………………………………..)
