MAALIN KA MID AH MAALMIHII NOLOSHA NABI MUXAMED (SCW): Daraasad Koobaysa Qorshe-HawleedkiiNebiga ee Maalinlaha ahaa

Casarka: Duhurka waqtiga ka dambeeya

Marka salaada Casar la gaadho ee eedaanka Bilaal ku dhawaaqo, Nebigu xiligaas waxuu ku sugan yahay gurigiisa isagoo sugaya inta dadku isugu soo ururo masaajidka. Waxaanu nebigu SCW dadka ku dhiiri gelin jiray in ay tukadaan afar rakcadood oo sunne ah salaada casar ka hor. Waxaanu odhan jiray: Allahayow naxariistaada sii qofka afar rakcadood casar ka hor tukada. Marka waqtiga salaadu la tukanayaa la gaadho ee dadku isugu yimaado masaajidka ayuu guriga ka soo bixi jiray, sidaas ayaanu Bilaal ku aqiimi jiray nebiguna salaada ku tujin jiray.  Sida Anis Ibnu Maalik werinayo; qofna kama dhakhso badnayn Nebiga marka uu tujinayo salaada casar. Casarka quraanka uu salaada dhexdeeda akhriyaa waxuu ahaa mid qayb ahaan marka loo eego midka uu akhriyo salaada duhur.

Marka uu tukashada salaada dhameeyo, Nebigu SCW wuxuu ku soo jeedsan jiray asxaabtiisa, markaa hadii wax uu yidhaa uu u hayo wuu odhan jiray, hadii kalena waxuu odhan jiray: ma hubo in aan wax idiin hayo aan idin idhaah iyo in kale. Iyaguna waxay odhan jireen: Rasuulkii ilaahayow hadii ay wax khayr noogu jiro tahay noo sheeg hadii aanay ahayn Ilaahay iyo Rasuulkiisa ayaa u cilmi leh. Markaay ayuu yidhi: “qof kasta oo muslim ah oo si fiican u wayso qaata oo shanta salaadood tukada,markaas salaadahaasi waxay ka tirayaan waxii denbi ah ee ka dhacay salaadaha dhexdooda.

Maalin ayaa nebigu SCW isu taagay si uu salaada Casar u tujiyo. Hadalkiisii ayuu ku daray: qof kasta oo waysada salaada si fiican u guta oo yidhaahda: waxaan qirayaa in Allaah keliya mooyee ilaah kale jirin muxamedna yahay nebigii iyo rasuulkii ilaahay, waxaa loo furaa sideeda albaab ee jannada. Waxaanu ka galaa midka uu doono. Qof kasta oo muslim ah oo si fiican oo dhamaystiran u wayso-qaata oo isu taaga laba rakcadood oo qalbigiisa iyo masxkadiisuba goob joog yihiin, waxaa loo ogolaadaa inuu ka mid noqda dadka gelaya jannada.

Hadalka Nebiga SCW ee salaada Casar waxuu ahaa mid ka kooban kana gaaban marka loo eego hadalkiisa Salaada duhur ka dib. Waxaana jira dareen ah in dadku iska daalan yihiin salaada casar ama ay danaynayaan in ay arimaha u gaarka ah in ay soo dhamaystaan intaan habeenku madoobaan iyo in ay cuntadooda (cashada) soo diyaarsadaan. Markuu nebigu SCW dhameeyo salaada casar, waxuu soo booqan jiray xaasaskiisa dhamaantood. Mid kastana waxogaa ayuu la fadhiisan jiray qolkeeda oo dhunkan jiray lana sheekaysan jiray laakiin lama samayn jirin wax galmo midkoodna. Markaas ayuu booqshadiisa ku soo gebagebayn jiray guriga xaaska uu habeenka u hoyanayo. Habeenkaasna gurigaas ayuu u hoyan jiray.

Mararka qaarkood, dhamaan xaasaskiisu ayaa isugu iman jiray guriga habeenkaas uu hoyashada u leeyahay, waxaanu ahaa guriga Caasha. Saynab ayay kadinka ku kulmeen nebiga oo isna soo galaya guriga Caasha. Markaas ayuu gacantiisa saaray garabkeeda.Caashaayaa tidhi tanina waa Saynab, markaas ayuu nebigu gacantiisii ka qaaday garabkeeda. Labadoodii ayaa murmay markaas ayay hadalka kor u qaadeen. Xilligaas waxay ahayd waqtigiis salaada, Abubakarna wuu ag marayay isaga oo maqlay murankooda. Waxaanu si dheer u yidhi: Rasuulkii Ilaahayow kaalay iska tuko oo boodh ku shub afkooda. Nebiguna SCW salaada ayuu u soo baxay. Caasha ayaa markaa tidhi: Marka Nebigu dhameeyo salaada, Abubakar wuu ii imanayaa isagoo si adag iila hadlaya.Markii Nebigu SCW dhameeyay tukashada salaadii, ayuu Abubakar u yimi Caasha oo ahayd Inantiisii isaga oo ku leh: Sideed waxaas u samayn kartaa?

Nebigu SCW, markuu tago gurigiisa salaada casar ka dib waxuu tukan jiray laba rakcadood oo sunne ah. Inkasta oo aan la ogolayn salaada Casar ka dib in sunne la tukado ilaa maqrib la gaadho, waxayse dhacday mar nebiga ay u yimaadeen wafti ka socda reer Cabdi Al-Qays oo u sheegay nebiga in dhamaan qabiilkooda oo dhami diinta islaamka galeen. Nebigu waxuu waftiga la kulmay salaad Duhur ka dib, markaas ayaanu tukan labadii rakcadood ee salaada Duhur ka dambeeyay oo uu kaga mashquulay waftiga soo dhowayntiisa. Markaas ayuu labadiisii rakcadood tukaday casarka ka dib. Intii danbana sidaas ayuu casar ka dib u tukan jiray ilaa uu ka geeriyooday. Nebigu SCW, hadii uu salaad sunne ah meel ku tukado waxuu ka dhigi jiray mid joogto ah. Caasha ayaa tidhi: Ilaahay naftayda oofsanaya ayaan ku dhaartee, nebigu kama tegin labadaas rakcadood uu salaada casar ka dambaysiiyay ilaa uu la kulmay rabbigiis. Inta badana waxuu ku tukan jiray gurigiisa isagoo la jooga xaasaskiisa.

Xilliga uu nebigu SCW joogo guryaha mid ka mid xaasaskiisa, waxay ahayd goob xiiso iyo jacayl qoys ay ka muuqato. Waxa kale oo uu gurigiisa uu joogaa ahaa goob cilmi iyo aqooneed la iskuna waydaarsado su’aalo iyo rayi ku aadan duruufaha xilligaas. Nebiguna su’aalahaas iyo wada sheekaysiigaas waxuu ahaa mid si aad ah u soo dhoweeya.

Caasha ayaa nebiga maalin waydiisay inuu wax uga sheego maalmihii ugu adkaa noloshiisa intii uu dadka ugu yeedhayay diinta ilaahay. Waxaanay raacisay: rasuulkii ilaahayow, miyaad la kulantay duruuf ka adag maalintii dagaalkii Uxud? Waxuu ugu jawaabay:Waxaan si ka xun iyo duruuf adag kala kulmay dadkiina. Waxaanan dhib fara badan la kulmay maalintii Caqabah.markaan diinta ugu yeedhay Ibnu Cabdi Yaliil Ibnu Kulal, waanu iska diiday yeedhmadaydii. Waan iskaga tegay aniga oo murug dareemaya oo aan garanayn meel aan u socdo. Waxaan is ogaaday markaan gaadhay meesha la yidhaa Qarnu Al Saclab, indhahayga ayaan kor u qaaday, waxaan arkay daruur dushayda taagan. Waan eegay, waa malakul Jibriil. Wuu ii dhawaaqay isaga oo leh: Ilaahay wuu maqlay waxay dadkaagu kugu yidhaahdeen iyo sida ay kuu diideen. Waxaanu kuu soo diray Malaga ka masuulka ah buuraha si aad u siiso amarada waxii aad rabto in lagu sameeyo. Malagii buuraha ayaa ii dhawaaqay isaga oo leh: Muxamed, ilaahay wuu maqlay waxay dadkaagu kugu yidhaahdeen. Waxaan ahay Malaga buuraha ka masuulka ah. Rabbigaa waxuu ii soo diray in aan fuliyo amaradaada. Waxaad i fartana waan fuilnayaa, hadii aad doonto waxaan dushooda ku dhufan labada buurood (waa labada maka dul saaran). Waxaan ku idhi maya. Waxaanku idhi ilaahay ayaan ka rajaynayaa inuu kuwa dhabarkooda ku jira ka soo saaro qaar ilaahay kelliya caabuda cidna aan la wadaajin cibaadadiisa.

Sheekada dhex martay Caasha iyo Nebiga SCW waxay ina tusaysaa sida Caasha lafteedu u xiisaynaysay ogaalka waxyaalo badan oo cilmi ah iyo arrimaha la xidhiidhaha nolosha nebiga ee waqtigii iyada ka horeeyay. Waxa kale oo ay ina tusinaysaa sida ay Xaasaskiisu u jeclaayeen in ay wax ka ogaadaan nebiga xilliyadii adkaa ee uu soo maray si ay ula wadaagaan dareenkooda in ay garab taagan yihiin.

Waxa kale oo ay ina tusaysaa sida nebigu u lahaa dhaqan uu ku tababaray Allaha u doortay inuu yahay nebigiisa kuna lamaaneeyay magaca nebiga magaciisa wayn subxaanuhuye. Intaanay nebiga noloshiisii qaaliga ahayd dhamaanin, waxa u rumowday aragtidiisaas uu la wadaagay Malaga buuraha oo ahayad in qaar ilaahay caabuda oo aan cidna la wadaajin cibaadadiisa oo u jihaada diinta Allah ay dhabarkooda ka soo baxaan, taasina way dhacday.

Maalin ayaaa Caasha waxay maqashay nebiga SCW oo leh; qof kasta oo la xisaabiyo maalinta qiyaame waa la ciqaabayaa. Caashana had iyo jeer waxyaalaha aanay fahmin nebiga way kala doodi jirtay si ay u fahamto, markaas ayay ku tidhi: Rasuulkii Ilaahayow miyaan ilaahay Quraankiisa ku odhan:Ruuxiise Kitaabkiisa (fiican) Midigta laga siiyo (waa mu’minkee). Waxaa la xisaabin xisaab fudud (Inshiqaq 84: 7-8).Markaas ayuu yidhi: suuradu ma khusayso xisaabta lafteeda, waxay sheegaysaa sida loo siinayo xisaabtooda, ee qof kasta oo camalkiisa la waydiiyo maalinta qiyaame waa la ciqaaabay

Maalin isaga oo la hadlaya Xaaskiisa Xafsah ayuu nebigu yidhi: waxaan rajaynayaa qof kasta oo ka qayb qaatay dagaalkii Uxud iyo Xudaybiya in aanu cadaab gelin. Haa, way gelayaan cadaan rasuulkii ilaahayow ayay tidhi. Wuu ku celiyay laakiin waxay tidhi: miyaan ilaahay quraanka ku odhan:cid idinka mid ah oon ku aroorayn ma jiro naarta, arrintaasna waxay ku ahaatay Eebahaa agtiis wax go’an oo xukuman.Waxuu ku yidhi: miyaanad maqal ilaahay oo leh:Markaaswaxaannu korin kuwa Dhawrsaday, waxaannu kaga tagi Daalimiinta Dhexdeeda iyagoo Jilbo u Fadhiya (Maryam 19:72)

Ilaahay ayaa mahad leh Rasuulkiiisa siiyay dulqaadka, xikmada iyo weliba aqoonta ka dhigtay mid loo saaray inuu bini-aadamka oo dhan ugu yeedho nolosha iftiinka iyo badhaadhaha ee dunida korkeeda iyo mida waarista janno dhexdeed ee aakhiro.

Asxaabtiisa ayaa iyaguna Nebiga SCW ugu yeedhi jiray martiqaad si uu ugala qayb qaato munaasibadahooda. Waanay ku farxi jireen marka uu u yimaado una waydiisan jireen inuu u duceeyo. Maalin salaadii casar ka dib nin ayaa masaajidka uga yimi reer Binu Salamah ah, waxaanu ku yidhi; Rasuulkii Ilaahayow waxaanu qalanaynaa awr, markaa waxaan jeclaanay inaad noo timaado oo nagala qayb qaadato. Asxaabtana munaasabadaas oo kale waxay u ahayd mid ahmiyad gaar ah leh, maadaama hilibku cuntada ay cunaan ku yaraa xilligaas. Nebigu SCW wuu ka aqbalay waanu u tegay isaga iyo asxaabtii. Markiiay gaadheen halkaas, waxay arkeen in aan weli awrkii la qalin. Markaas ayaa la qalay oo hilibkii qaybo laga dhigay. Qaybo ka mid ah hilibkii ayaa la kariyay oo ay wax ka cuneen nebiga SCW iyo asxaabtii la socotay ka hor intaan cadceedu dhicin.

Bal xaaladaas u fiirso: Nebigii Ilaahay ayaa u tegay maalin xagaa kulul ah isagoo ka jawaabaya martiqaadkaa uga yimi reer Binu Salamah oo degen waqooyiga ay Madiina ku dhamaato oo aad uga fog masaajidka, si uu ugala qayb qaato awrka ay qasheen. Waxaan qiyaasi karaa in uu ugu tegay, si uu u raali geliyo dadka Ilaahay u soo diray oo ula wadaago farxadooda. Reer Binu salamah laftooduna mudo dheer ayay ka sheekayn jireen dhaqanka suuban ee Nebiga SCW.

 

 

Cadceedu marka ay godkeeda sii gelayso

Marka salaada maqrib la eedaamo, nebigu SCW waxuu joogi jiray gurigiisa waqti kooban, kadibna wuu soo bixi jiray si uu salaada u tujiyo. Waxuu soo geli jiray masaajidka, isaga oo indhihiisu arkayaan asxaabta oo tiirarka masaajidka ku tukanaya labada rakcadood sunaha ah ee maqribka ka horeeya. Kuwaasoo uu isagu baray kuna dhiiri geliyay. Waxaanu odhan jiray: Tukada laba rakcadood maqribka ka hor. Arintaas waxuu ku celiyay saddex jeer, waxaanu ku daray mar afraad oo ka hadlay isaga oo leh:  hadii aad rabtaan waxaad ka dhigaysaan laba rakcadood oo fudud, sababtuna waa eedaanka iyo aqiimka ayaa salaada maqrib aad isugu dhow.

Marka uu nebigu SCW soo galo masaajidka, Mu’adin Bilaal salaada ayuu aqiimi jiray, markaas ayuu hore ka bilaabi jiray tukashadeeda. Maqribka waxa la tukan jiray waqtigiisa oo ah fiidka waxaana la dhamayn jiray ka hor intaan cadceedu dhicin ee mugdiga habeenku daboolin dhulka. Waxaana la sheegay in maqribka qofka ka baxaa uu wax ku arkayay iftiinka maalinta ee sii dhamaanaya, sida hadii uu tuuro leeb uu arkayo meesha uu ku dhacayo.

Akhrinta Quraanka ee salaada makhrib, nebigu SCW wuu soo koobi jiray isaga oo salaadana inta badan soo gaabin jiray. Marar wuu akhriyi jiray suurado dheer balse waxay ahayd waqtiyo faro ku tiris ah. mar waxuu akhriyay salaad makhrib suurada; Al Acraaf mar kalena waxuu akhriyay suurada; Al-Dur. Saalada maqrib waxay ahayd salaadii Nebiga ugu danbaysay noloshiisa ee uu asxaabta tujiyo, waxaanu akhriyay suurada; Al-Mursalaat.

Nebigu SCW, wax khudbad ah ma geli jirin iyo hadal dheer midna salaada maqrib ka dib. Sababtuna waxa loo qaadan karaa, iyadoo dadku ay guryaha ku yara noqon jireen si ay u nastaan ama danahooda aduunyo isugu soo duba ridaan intaan habeenka madowgiisu dhulka daboolin iyo in ay cashadooda soo diyaarsadaan ama soo cunaan. Nebiguna markuu salaada maqrib dhameeyo gurigiisa ayuu tegi jiray oo laba rakcadood oo sunne ah ku tukan jiray. Markaas ayuu casho hadii ay taal cuni jiray maadaama xilligaasi ahaa waqtiga cashada la cuno. Waxaana la cashayn jiray salaada maqrib ka hor kaliya marka la sooman yahay.nebiguna waxuu yidhi: hadii Cuntada la soo dhigo iyadoo salaada la eedaamay, horaysiiya cunista cuntada intaydaan maqrib tukan, hana ka dhigina salaada mid ka horaysa cuntada.

Nebigu SCW, waxuu asxaabtiisa ku dhiiri gelin jiray isagoo u sheegaya in dadka faqiirka ah ee aan wax ay cunaan haysan ay marti geliyaan oo u kaxeeyaan guryahooda. Isaga laftiisuna waxuu sii kaxayn jiray 10 qof si ay ula wadaagaan hadii cuntada loo diyaariyay ay tahay mid badan. Marar ayaa dhacday uu gurigiisa tegay oo ka waayay wax la cuno,kaliya ay taalo timir iyo biyo. Maalmo ayaa soo mari jiray aan guryihiisa qofna haysan wax uu cuno. Maalin ayaa nin aad u diifaysan oo gaajo darani haysaa u yimi nebiga SCW, markaas ayuu wejigiisa ka arkay in gaajo daran iyo diif ay hayso. Ninkii ayaa muuqaal iyo hadal labadaba ku muujiyay isaga oo leh: Rasuulkii Ilaahayow gaajo daran ayaa i haysa. Nebiguna waxuu u cid diray xaasaskiisii mid ka mid ah bal inay hayaan wax cunto ah oo la cuno si ay u marti geliyaan ninkan martida ah. jawaabteediina waxay noqotay: Allaha kula soo diray kelmada xaqa ah ayaan ku dhaartee ma hayo waxaan ahayn biyo. Mid kale oo xaasaskiisa ka mid ah ayuu u cid diray, iyana sidii si la mid ayay ugu soo jawaabtay. Markaas ayuu dhamaantood u cid diray oo isku si u soo jawaabeen. Markaas ayuu asxaabtiisii waydiistay bal in mid ka mid ahi uu marti galiyo ninkan martida ah ee diifaysan caawa. Abu Dalxa Al Ansari ayaa yidhi: Rasuulkii Ilaahayow aniga ayaa marti galinaya markaas ayuu gurigiisii geeyay.

Nebiga cuntadiisa weelka ay ku jirto dhulka ayaa la dhigi jiray, weligiina miis dushiisa wax kuma dul cunin. Marka cuntada loo keenana waxuu odhan jiray: Bismilaah, markaas ayuu dhinaca soo xiga weelka cuntadu ku jirto ka cuni jiray mana dhaafin jirin farihiisa waxa soo xiga si uu wax uga cunoweelka dhinaciisa kale. Waxaanu wax ku cuni jiray saddex farood oo kalliya.Waxaanu baray asxaabtiisa in ay aanay dhexda ka bilaabin cunista sababtuna waa barakada ayaa ku degta markaa waxuu fari jiray in qof weliba dhinaca xigta ka cuno.

Nebi Muxamed SCW cuntadiisu may ahayn wax gaar u ah ama si gaar ah noocyo cunto gaar ah loogu diyaariee waxuu ahaa mid hadba waxii la helo wax ka cuna. Waxuu waydiin jiray xaasaskiisa hadba guriga uu joogo isaga oo leh:  wax ma haysaan? Markaas ayay odhan jireen: may waxba ma hayno.  Maalin ayuu ku yidhi maxaa haysaan? Markaasay tidhi: waxba ma hayno kaliya waxaanu haynaa khal. Waxuu yidhi: cuntada dhamaystiran khalku waa in roodhi ay la socotaa. Nebigu SCW cunta loo keenay weligii wax xumaan ah ama uu dhibsado kama sheegin. Haduu cuntadaas jeclaado wuu cuni jiray hadii kalena wuu iska dhaafi jiray.

Cumar Ibnu Abu Salamah oo ay dhashay xaaskii nebiga ee umm Salamah kuna soo koray guriga nebiga, ayaa waxuu ahaa mid la cuna nebiga cuntada. Waxaanu ahaa xilligaas wiil yar. Markaas ayuu hadba gacantiisa meel geeyaa oo dhan kasta ka cunaa. Nebiga ayaa dareemay markaas ayuu ku yidhi;wiilyahow dheh bismilaah, kuna cun midigtaada kana cun dhanka ku soo xigta. Cumar ayaa yidhi: waxii maalintaas ka danbeeyay habkaas nebigu ii sheegay ayaan wax u cunaa.

Maalin ayaa nebiga la soo hordhigay weel uu ku jiro cunto (Ta’riid iyo hilib), waxuu ka qaatay garab oo ka mid ah hilibka adhiga wuu jeclaystay oo goostay. Markaas ayuu yidhi: maalinta qiyaamaha waxaan ahay midka hogaaminaya bini-aadamka oo dhan. Markaas ayuu markale goostay oo ku celiyay hadalkii hore balse qofna wax kama waydiin. Markaas ayuu yidhi: miyaydaan i waydiinayn sababta? markaas ayay yidhaahdeen, sidee arinkaasi yahay Rasuulkii Ilaahayow? waxuu yidhi; maalinta qiyaamaha Ilaahay ayaa isugu soo ururinaya dadka oo dhan meel kalliya, si ay u maqlaan ka dhawaaqaya, indhahoodana wax ugu arkaan. Cadceeda ayaa loo soo dhowaynayaa madaxooda, markaas ayaa qof kastaa dareemayaa kulayl. Marka loo soo dhoweeyo way cabanayaan oo waxay la kulmayaan dhib.qaar ayaa odhanaya: miyaydaan dareemayn sida dhibku inoo taabtay? Maxaad uga fekeri waydeen cid Ilaahay inooga shafeeco qaada? Qaar ayaa odhanaya ina keena aan Nebi aadam u tagnee ilaa aakhirka xadiiska.

Markuu cuntadii dhameeyay, ayuu farihiisa muudsaday, asxaabtiisana waxuu faray in ay weelka faraha ku murdiyaan, isaga oo leh; ma garanaysaan qaybta cuntada ka mid ee la barakeeyay. Markii cunistii la dhamaystayna waxuu mahadiyay Allaah, waxaanu yidhi; Mahad oo dhan idilkeed waxa iska leh Allaah ah kan na quudiyay ee na waraabiyay ilaa dhamaadka xadiiska.

Nebigu SCW, markuu xaasaskiisa wax la cunayo waxay iswaydaarsan jireen sheekaysi la yaab leh oo kalgacal iyo jacaylba ka muuqdo. Caasha ayaa tidhi: Rasuulka Ilaahay wuu ii yeedhi jiray markaan dhiiga caadada leeyahay si aan wax ula cuno. Laf hilib leh ayuu soo qaadi jiray oo ku dhaaran jirayin aan wax ka cuno. Markaas ayaan wax ka goosan jiray oo iska dhigi jiray. Inta uu qaato ayuu wax ka cuni jiray, isagoo halkii aan afkayga saaray isna ka goosanaya hilibka. Markaas ayuu cabitaan na waydiin jiray, markaan u keeno ayuu ku dhaaran jiray in aan ka hor cabo. Markaan wax ka cabo ayaan iska dhigi jiray oo isna qaadan jiray isagoo afkiisa saaraya halkaan afkayga saaray.