MAALIN KA MID AH MAALMIHII NOLOSHA NABI MUXAMED (SCW): Daraasad Koobaysa Qorshe-HawleedkiiNebiga ee Maalinlaha ahaa

Soo Booqashada Bukaanka

Nebigu SCW, si joogto ah ayuu u soo booqan jiray dadka xanuunsanaya. Nebigu SCW waxuu rajo gelin jiray qofka buka, isagoo kala talin jiray ama u sheegi jiray waxyaalo xanuunka ka fududeeya una ducayn jiray.

Tusaale: nebigu waxuu booqday Sacad Ibn Cibaada oo markaa xanuun u jiifay. Xilligaas waxaa nebiga la socday Cabdulraxmaan Ibnu Coof, Sacad Ibnu Abu Waqaas iyo Cabdulaahi Ibnu Mascuud. Markii nebigu SCW soo galay qolkii Sacad jiifay, waxuu arkay in Sacad uu miyir doorsoomay oo kooma ku jiro. Xiligaas Sacad waxa dul joogay ehelkiisii. Nebigu waxuu su’aalay dadkii dul joogay isaga oo leh: miyuu geeriyooday? Waxay yidhaahdeen Maya Rasuulkii Ilaahayow. Nebigu wuu ilmeeyay. Markay dadkii goobta joogay arkeen nebigii oo ilamaynayna iyaguna way wada ilmeeyeen. Dabadeed nebiga ayaa yidhi: miyaydaan maqal? Ilaahay ma cadaabo qof kasta oo cabsida allaah u ooya ama leh qalbi murugooda Ilaahay dartiis.

Tani waxay tusaale qiime wayn u tahay sida nebigu SCW uu asxaabtiisa ula wadaagayay duruufaha noloshooda soo waajaha. Maxaad u malaynaysaa Sacad oo soo miiraaba ama miyirku ku soo noqda oo ogaada in nebiga Allaah u ilmeeyay xanuunka haya awgiis. Maxaadse ka filaysaa ehelka Sacad ee dul joogay goob joogna u ahaa markii nebigu ilmada iska biinayay sababta xanuunka aabahood. Dhaqanka nebiguna xaqiiqdii waxuu ahaa sifihii Rabi Quraanka ku sheegay isagoo leh:waxaa idiin yimid Rasuul idinka mida oyna ku darantahay waxa idin dhiba, idiin kuna dadaali, una turid iyo naxariis badan Mu’miniinta. al tawba (9:128)

Jaabir cabdullah ayaa yidhi; waan xanuunsaday, markaas ayaa nebigu i soo booqday isaga iyo Abu-bakar Sidiiq, waxay ii soo galeen iyadoo la igu dawaynayo xaruntii qabiilkayga reer Salamah. Waxuu i arkay aniga oo miyir doorsoomay mana ogayn waxa socda, sababtuna waa miyirka oo iga tagay. Nebigu SCW, wuu waysaystay markaas ayuu biyihii uu ku waysaystay uu dusha igaga shubay, markaas ayaa miyirkii ii soo noqday. Ugu horayn, waxaan arkay nebigii Ilaahay SCW oo dhinacayga fadhiya waxaanan waydiiyay rasuulkii Ilaahayow sideen idhaahdaa hantidayda maadaama aanan caruur iyo ehal lahayn. Rasuulku iigama jawaabin ilaa Aayadaha quraanka ah ee dhaxalku soo degeen.

Waxaynu ka baranaynaa Jaabir oo markaa ka cabsi qabay geeri xanuunkiisa awgii, una waydiiyay rasuulka sida hantidiisa loo maamulayo hadiiba uu dhinto waxa la xaqiijiyay inuu Jaabir sii noolaa 70 sanadood geeridii Rasuulka ka dib.

 

Duleedka Madiina

Safarada lugta ee magaalada Madiina Nebigu SCW, waxuu marar tegi jiray beeraha magaalada Madiina si uu ugu nasto ugana cabo biyo macaan. Waxaanu halkaas kula kulmi jiray qaar ka mid asxaabtiisa. Beerta Bayraxa ayaa ka mid ahayd beeraha uu tegi jiray oo uu lahaa asxaabiga Abu Dalxa Al Ansaari. Bayraxa waxayMasaajidka ka soo eegaysay dhinaca waqooyi waxbana kamay fogayn maadaama ay markii danbe ka mid noqotay dhulka masaajidku ku soo fiday.

Nebigu SCW marar kalena waxuu tegi jiray beer uu lahaa nin Ansaari ah. Abu Hurayra ayaa wariyay; waxaanu la fadhinay nebiga SCW iyadoo ay nala fadhiyaan Abubakar, Cumar iyo asxaab kale. Nebiga ayaa naga tegay markaas ayuu raagay oo anaguna ka werweray in wax ku dhaceen. Waxaan ahaa qofkii ugu horeeyay ee u kaca baadi doonka Nebiga. Waan lugeeyay, markaan gaadhay beer uu lahaa nin Ansaari ah oo aan ku wareegay si albaabka aan u helo, balse waanwaayay meel aan ka galo ilaa aan arkay iliilad ka timaada beerta oo tagta ceel duleedka kaga yaal. Waxaan isku dayay si aan iliilada raaco oo cidhiidhi ahayd oo u galo sida dacawadu ay u gashoo kale. Markaan galay ayaan arkay nebigii SCW oo halkaas jooga. Markaas ayuu igu yidhi: Abu Hurayra oo aan ugu jawaabay haa rasuulkii ilaahayow. Waxuu yidhi: kabahayga qaado oo qof kasta oo aad debeda kula kulanto oo qirsan in aan Allaahkeligiis mooyee Ilaah kale jirin ugu bushaaree jannada.

Nebigu marka uu masaajidka Quba tago, waxuu tegi jiray ceelka Cariis oo kaga beegnaa masaajidka dhinaca galbeed.Ceelka Cariis, waxuu ahaa halkuu ku dhacay fargalkii nebiga xilligii khaliifadii sadexaad ee Cusmaan Ibnu Cafaan waana lagu waayay baadi doon fargalka sidiibaana ku maqan yahay. Sababtaas ayaanu ummada muslimiintu muddo dheer ceelka u ilaalin jireen laakiin waxaa la aasay xiliyadii danbe ee casriga ahaa.

Abu Muusa Al ashcari ayaa weriyay:  Nebigu SCW waxuu tegay goobta ceelka Cariis, markaas ayaan aniguna fadhiistay kadinka Ceelka oo ka samaysnaa laamaha geedka timirta oo qalalay. Waxaanan fadhiyay halkaas ilaa uu soo dahaaro qaatay oo waysaytay. Waxaan tegay gudaha oo aan arkay isaga oo ku dul fadhiya Ceelka Cariis qarqarkiisa dusha sare ee afka. Waxaanu lugihiisa ku laalaadiyay gudaha ceelka. Nebigu SCW waxuu gacanta ku haystay ul uu biyaha ku walaaqayay. Markaas ayaan salaamay oo ka noqday si aan albaabka ugu fadhiisto una waardiyeeyo, inkasta oo aanu nebigu amar igu siin hawshaas balse aniga ayaa isu xil saaray. Waxa albaabka soo garaacay Abu-bakar oo ogolaansho waydiistay si uu u soo galo. Markaas ayaan nebiga u sheegay oo isaguna yidhi; soo daa oo ugu bushaaree inuu jannada galayo. Abubakarna wuu salaamay nebiga oo Ilaahay u mahad celiyay intaanu soo gelin gudaha. Waxaanu midigta ka fadhiistay nebiga. Haddana waxa soo istaagay albaabka Cumar oo isna codsaday inuu soo galo. Aniguna nebiga ayaan u sheegay, waxaanu iigu jawaabay soo daa oo ugu bushaaree Jannada. Cumarna sidoo kale ayuu Nebiga u salaamay oo ilaahay u mahad celiyay. Markaas ayuu ka fadhiistay Nebiga dhinaca bidix. Haddana waxa isa soo taagay Cusmaan oo isna codsaday inuu soo galo gudaha. Markaan nebiga sidaas u sheegay, ayuu yidhi u soo daa gudaha una sheeg inuu dhibaato adag la kulmayo balse jannada galayo. Waan u tegay Cusmaan oo ku idhi soo soco. Nebigii ilaahayna waxuuku yidhi: dhibaato adag ayaa kula kulmaysa balse jannada ayaad galaysaa. Cusmaana wuxuu yidhi: Ilaahay ayaan kaalmo waydiistay, Rabbiyow iiga gargaar si aan uga gudbo dhibkaas. Wuu soo galay Cusmaan, waxaanu ka waayay meel uu ka fadhiisto markaas ayuu ka soo horjeedka nebiga soo fadhiistay.

Ujeedada nebiga SCW ee inuu beeraha Madiina tago waxay ahayd inuu ku nasto sidaan hore u sheegnay ugana hadhgalo kulaylka cimilada Madiina, sidoo kalena biyo macaan uga cabo. Waxaanay hadhgalka beerahaasi nebiga siin jireen dardar iyo xoojin si uu u sii wado hawlaha dacwada iyo fidinta diinta. Dhinaca kalena dadka beerahaas leh ayaa iyaguna aad u jeclaysan jiray inuu nebigu SCW soo booqdo si ay duco uga helaan.

 

Hurdada Maalintii

Marka subaxu ka soo soocmayo duhurka ee badhtanka maalintuna soo fool yeesho, nebigu SCW waxuu tegi jiray mid ka mid guryaha xaasaskiisa ee uu maalintaa yahay. Marka uu albaabka gaadho wuu cadayan jiray waxaanu salaami jiray ehelka guriga jooga. Markaas ayuu salaada sunaha ah ee xilligaas (Salaat Al –Duxaa) ku tukan jiray oo afar rakcadood ama wuu ka badin jiray ilaa lix ama todoba rakcadood.

Hadii uu guriga ka helo wax cunto ah wuu cuni jiray hadii aanu subaxii quraac cunin. Hadii cunto loo keeno isaga oo soon sunne ah sooman wuu jebin jiray, cuntada ayaanu wax ka cuni jiray.Caasha ayaa laga weriyay in ay maalin nebiga u sheegtay in cunto qof u keenay markaas ay wax uga hayso si uu u cuno. Nebigu wuu waydiiyay isaga oo leh: waa noocma? Waxay ku tidhi: waa Hays oo ah (cunto laga sameeyay timir, subag iyo caano la qalajiyay oo la isku dhiiday). Nebigu SCW waxuu ku yidhi: bal ii keen. Caasha way u keentay oo uu cunay. Markaas ayuu yidhi waxaan bilaabay soonkaygii.

Inta badan marka nebigu uu gurigiisa la joogo xaaskiisa, waxa u iman jiray dumarka oo doonaya inuu wax uga sheego diintooda maadaama waqtiga masaajidka ay ka xishoon jireen oo ay kaga faa’iidaysan jireen in ay xaasaskiisa su’aalaha u mariyaan markuu guriga joogo. Waxa maalin u timi gabadh ansaar ah isaga oo jooga guriga Caasha.waxay nebiga waydiisay sida ay isaga nadiifinayso ee uga maydhanayso dhiiga caadada marka uu ka joogsado. Markaas ayuu nebigu ku yidhi: gabadhu waa in biyo qaadataa iyo wax ay isku nadiifiso. Ugu horayna waa inay si fiican u waysaysataa. Waa in ay waxogaa biyo ah madaxeeda ku shubtaa oo timaha faraha dhex gelisaa si biyuhu u gaadhaan jidhka. Markaas ayay biyaha ku shubaysa jidhkeeda inta kale. Intaas ka dib, waxay qaadanaysaa waxogaa suuf ah ama maro cudbi ah oo ay isku nadiifinaysaa. Markaas ayay gabadhii tidhi: side la isugu nadiifinayaa?  Nebigu SCW markan wuu xishoodayoo yidhi: subxaanalaah waad isku nadiifinaysaa. Markaas ayuu jeestay isagoo xishood ka muuqdo. Caasha waxay leedahay markaan arkay nebiga oo xishooday ayaan anigu hadalkii qaatay oo gabadhii ku idhi: waxaad ku masaxaysaa meelaha jidhkaaga dhiigu gaadhay. Wuu u maqlayay igumana diidin hadalkaas.

Ummu Salaym ayaa u timi mar isaga oo gurigiisa la jooga xaaskiisa ummu salama.Ummu Salaym waxay waydiisay: nebigii ilaahayow haddii gabadhi ku riyooto iyadoo ninkeeda ay isu galmoonayaan ma maydhasho ayaa ku waajibtay?Ummu Salama ayaa gabadhii ku tidhi: waa maxay waxaad waydiisay Rasuulka Ilaahay? waxaad kaga hadashay arin nebiga hortiisa. Ummu Sulaym ayaa tidhi: Ilaahay kama xishoodo in la sheego runta. Waxaana wanaagsan in aanu waydiino nebiga waxii dhib nagu ah halkii aanu iska aamusi lahayn. Nebigu SCW waxuu taageeray hadalkii Ummu salaym isagoo leh; Ummu Salama adigaa yidhi waa maxay la yaabkan aad nebiga waydiinaysaa. Qofka idiinku fiicani waa qofka i waydiiya wax isaga noloshiisa saamayn ku leh. Haa, Ummu sulaym wuu maydhanayaa hadii gabadhu heshay biyaheeda. Markaas ayay Ummu salaym waydiisay: dumarku ma biyo (mani) ayay leeyihiin? Nebiguna waxuu ugu jawaabay: haddaa maxaa caruurtooda u ekaysiiya. Dumarku waa walaalaha asalka ah ee raga.

Dumarka ansaarta ayaa inta badan ahaa kuwa su’aalaha waydiiya Nebiga. Caasha Bintu Abubakarna waxay tidhi: dumarka waxa ugu wanaagsana kuwa ansaarta: xishoodku kama uu hor istaagi jirin in ay suaal waydiiyaan Nebiga si ay wax uga bartaan diintooda.

Nebiga SCW waxa gurigiisa ku soo booqan jiray asxaabta. Inta badana waxay ahayd marka wax soo kordhaan. Mar uu nebigu joogay guriga xaaskiisa Caasha. Isaga oo dul jiifa sariirtiisa, xidhana maro ay caasha lahayd oo lugihiisana marada ka faydan tahay. Waxa u yimi Abu-bakar markaas ayuu waydiistay inuu u soo galo oo loo ogolaaday isaga oo nebigu sidii uu u jiifay isaga jiifa. Markaas ayay nebiga ka wada hadleen arinkuu ugu yimi oo Abubakar sidaas ku tegay. Hadana waxa yimi Cumar oo codsaday inuu soo galo sidaasna nebigu ugu idmay inuu soo galo isaga oo sidiisii isaga jiifa. Markii cumar soo galay ee ay ka wada hadleen waxii uu u socday ayuu isna sidaas ku tegay. Hadana waxa yimi Cusmaan oo codsaday inuu soo galo. Nebigu markan kor ayuu u soo kacay oo is hagaajiyay. Markaas ayuu Cusmaan soo galay oo arinkuu u socday ka wada hadleen oo noqday. Caasha waxay leedahay: waxaan waydiiyay Rasuulka Ilaahay aniga oo leh: Rasuulkii Ilaahayow markii Abubakar iyo Cumar soo galeen sidaadii ayaad isaga jiiftay, balse markii Cusmaan soo galay kor ayaad u kacday oo hubisay in maryahaagu hagaagsan yihiin. Waxuu ugu jawaabay:Waxaan ka xishooday in aan is hor taago nin malaa’iigtu ka xishooto. Cusmaan waa nin xishood badan markaa waxaan ka baqay in hadiiba anigoo sidaas ah ii soo geli lahaa in ay ku adkaan lahayn inuu igala hadlo arimaha uu iila socday.

 

Caasha bintu Abubakar Ilaahay raali ha ka noqdee oo ah xaaskii nebiga SCW, waxay sharaxaday dhaqanka rasuulka markuu guriga joogo waxaanay tidhi: waxuu ahaa mid marka uu gurigiisa jooga ah midka idiinku degenuguna deeqsisan.Waxuu ahaa qof caadi ah oo aan waxba raga kale ka duwanayn, kaliya waxuu dheeraa inuu inta badan farxad badnaa oo qosli jiray. Kama uu duwanayn qof Ibnu-aadam ah oo caadi ah. Markuu guriga nala joogo waxuu nagala qayb qaadan jiray hawlaha guriga iyo waxii aanu u baahano. Waxuu hagaajisan/toli jiray kabihiisa iyo maryihiisa ama maali/lisan jiray adhiga ama uu naftiisa wax u qabsan jiray. Waxuu guriga qaban jiray waxa nin raggi sameeyo. Halkaas waxaan ka fahmi karaa dhaqank nebiga SCW ee la yaabka ah iyo sida noloshiisu u fududayd unaahayn mid la buunbuuniyo ama kibir ku jiro. Gurigiisu waxuu ka koobnaa qol yar. Markasta oo xaas ka mid xaasaskiisu uga baahato gacan siin dhinaca shaqada guriga ah wuu kala qayb qaadan jiray. Taasina waxay ka turjumaysaa miisaanka nolosha nebiga iyo qiimaha ay u lahaayeen tixgelinta iyo raalin gelinta xaasaskiisa isaga oo caalamka oo dhan loo soo saaray si uu u gaadhsiiyo diinta Allaah. Waxuu tusay xaasaskiisa iyo inaga oo imika ka baranay halkan dhaqankiisaba in nolosha guriga ee nin iyo xaaskiisa ay tahay in dhinac kasta la qaybsado oo la wadaago si noloshu dhadhan iyo jacayl u yeelato. Nabadgalyo iyo naxariista Allah korkiisa ha ahaato nebigeena Muxamed oo inooga tegay wax ku dayasho mudan hadii aan kaga dayayana aynu ku liibaanayno aduun iyo aakhiro labadaba.

Markuu nebigu SCW gurgiisa joogo waxa ay goobtaasi ahayd meel farxadeed, jacaly iyo weliba madadaalo. Maalin ayaa nebiga SCW oo jooga guriga Caasha ayaa waxa soo booqatay Sawda oo xaasaskiisa kale ka mid ahayd. Nebigu waxuu dhex fadhiyay labadiisa xaas isaga oo labadiisa lugood midna dhabta Caasha saaray mida kelana dhabta Sawda saaray. Caasha xiligaas waxay karinaysay Xariirah oo ah cunto ka samaysan maraq la adkeeyay oo lagu daray daqiiq. Caasha waxay ka codsatay Sawda in ay wax ka cunto, laakiin Sawda ayaa tidhi ma cuni karayo. Caasha ayaa tidhi: waa inaad cuntaa hadii kale wajiga ayaan kaa marin. Sawda way diiday, markaas ayay Caasha wejiga ka marisay Sawda. Nebigu SCW wuu qoslay oo lugtii ka qaaday sawdah si ay uga aarsato. Nebigu waxuu ka soo qaaday waxogaa cunto ah weelkii oo u dhiibay Sawda si ay iyaduna wejiga uga mariso Caasha. Nebiga SCW ayaa yidhi wejiga ka mari, markaas ayay Sawda inta ay qaaday wejiga ka marisay Caasha. Nebiga aad ayuu u qoslay. Waxa dhagahooda ku soo dhacay dhawaaqa Cumar Ibnu Khadaab oo u yeedhaya wiilkiisa Cabdullahi Ibnu Cumar. Nebigu waxuu dareemay in Cumar u imanayo oo ku soo socdo.  Waxuu labadiisii xaas ku yidhi: orda oo wejiyadiina maydha waxaa inagu soo socda Cumare. Cumar ayaa albaabka isa soo taagay oo salaamay nebiga waydiistayna inuu soo galo. Markaas ayaa nebiguna u ogolaaday inuu socdo.

Hadaba farxada, ciyaarta iyo qosolka ay wadaageen xaasaskiisu waxay ka mid ahaayeen sida nebigu SCW ugu furfuraa uguna raali gelin badnaa xaasaskiisa marka uu joogo guriga. Nebigu wuu yara seexan jiray hurdo gaaban in yar ka hor salaada duhur. Waxaanu inta badan seexan jiray guryaha xaasaskiisa oo kaliya iyo guriga Umm Sulaym. Umm Sulaym wuu tegi jiray gurigeeda oo seexan jiray. Waxaana jirtay in xidhiidh xaga qaraabo ama ilaahay amarkii ah in aan loo ogolayn in uu guursado nebigu Ummu sulaym.Waana la waydiiyay nebiga arinkaas markaas ayuu yidhi;waan raali geliyaa maadama walaalkeed lagu dilay isagoo aniga ila socda oo la dagaalamaya gaalada.