Salaada Habeenkii (Cishaha)
Nebigu SCW, waxuu ku nagaan jiray gurigiisa ilaa salaada cishaha la eedaamo. Salaadan markaaba sooma bixi jirin si uu u tujiyo. Waxuu sugi jiray inta dadku soo wada gaadhayaan masaajidka. Hadii ay dib dhacaan, salaada dib ayuu u yara dhigi jiray. Salaada cishaa’iga waxuu dib ugu dhigayay si dadku waqti wanaagsan ugu helaan waxii danahooda ah ee gacanta ay ku hayaan xilligaas, ugana soo gaadhaan jamaca.
Habeen ayaa Bilaal aqiimay salaadii cishe. Nin ayaa istaagay oo ku yidhi nebiga. Rasuulkii Ilaahay waxaan rabaa in aan kula hadlo. Markaas ayuu nebigu SCW istaagay oo la hadlay ninkii. Dadkii ayaa sugay iyagoo taagan oo yara dareemay daal. Nebiguna salaadii ayuu ka dhigay mid fudud balse waxba kama bedelin tartiibteedii iyo tayadeedii.
Habeen kale ayuu dib u dhigay salaadii cishe. Markaas ayaa Cumar u yimi isaga oo leh: Rasuulkii Ilaahayow dumarkii iyo caruurtiiba way seexdeen. Nebigu wuu soo baxay isaga oo madaxiisa biyo ka da’yaan. Biyihii ayuu dhinac isaga duway isaga oo leh: waa waqtigii ku haboonaa ee miyaydaan ka baqayn in aan arimaha idinku adkeeyo, oo aan idin faro in cishaha xilligan la tukado.
Anis Ibnu Malik ayaa yidhi: kuma daba tukan iimaam ay salaadiisu u fududayd sida rasuulka ilaahay una tayo badnaynd. Markuu salaada ku jiro, waxa laga yaabaa inuu maqlo ilmo ooyaya oo hooyadiina ay salaada ku jirto markaas ayuu akhriyi jiray suurad gaaban, si aanay hooyadu ugu dhibtoon. Waxaanu yidhi: waxaan doonayay in aan salaada dheereeyo balse waxaan maqlay wiil yar oo ooyaya markaas ayaan soo gaabiyay, anigoo dareen u leh sida ay u warwar gelinayso hooyadii markay maqasho oohintiisa iyadoo salaada ku jirta.
Qaybta Hore ee Habeenkii (in the first half of the night)
Salaada Cishe ka dib nebigu SCW waxuu ku noqon jiray guriga oo sida caadadiisu ahayd ku tukan jiray labada rakcadood ee sunnaha cishaa’iga ka danbeeya. Waxogaa ayuu guriga iska fadhi jiray isagoo la sheekaysanaya xaaskiisa. waxaanay ahayd waqti qiime leh oo uu xaaskiisa la wadaago. Habeenada qaar ayuu u tegi jiray Ansaar si uu waqti ula soo joogo ama u tegi jiray Abubakar iyo Cumar, iyagoo jooga guriga Abubakar, waxaanay si dheer uga sheekaysan jireen arrimaha islaamka iyo baahidiisa. Markuu ka soo baxo way soo raaci jireen iyagoo ixtiraamaya ilaa dariiqa gurigiisa ayay soo dhowayn jireen ilaa uu soo gaadhi masaajidka.
Marka nebigu dariiqiisa soo socdo, waxuu maqli jiray qaar ka mid ah asxaabta oo akhriyaya Quraanka habeenka dhexdiisa isaga oo cod la yaab leh ku akhriyaya. Markaas ayuu inta istaago dhegaysan jiray.Habeen ayuu soo maray Abu Musa Al Ashcari oo Quraanka akhriyaya, markaas ayuu nebigu SCW istaagay oo dhageystay. Subaxdii ayuu la kulmay Abu Musa oo ku yidhi: Abu Muusoow xalay aad ayaad ugu farxi lahayd hadaad arki lahayd sidaan u dhegaysanayay quraanka adigoo akhriyaya, waxaad leedahay cod la yaab leh oo midkii Nebi Daa’uud oo kale ah.
Habeen ayuu tegay masaajidka si uu u arko Cabdulaahi Ibnu Mascuud oo u taagan salaad habeenka dhexdiisa. Waxaanu akhriyay xilligaas suurada Al Nisaa. Markaas ayuu nebigu istaagay oo dhegaystay.Abubakar iyo Cumar ayuu ku yidhi; qofkii doonaya inuu quraanka u akhriyo sidii uu ku soo degay, ha u akhriyo sida Ibn Umm Cabdi oo kale (waa Ibnu Mascuud). Markuu masaajidka soo gaadhay ayuu si diiran u salaamay cod qof soo jeedaa maqli karo balse qof hurdaaku toosin. Inta badan masaajidka waxa seexan jiray dad faqiir ah, nebigana waxaa caado u ahayd inuu salaamo marka uu masaajidka soo galo.
Marka uu ka tago guriga si uu u seexdo, waxuu soo qaadi jiray go oo ku gogli jiray meesha uu seexanayo dusheeda, dabadeedna lugaha la geli jiray si uu u huwado. Maryahiisa oo ahaa laba shay (mid sare iyo mid hoose) wuu iska saari jiray isaga oo meel saari jiray. Halkaas ayuu kula seexan jiray xaaskiisa. Sariirtiisu waxay ahayd furaash ka samaysan harag gudahana laga buuxiyay walxo, sidoo kale barkimadiisa uu la wadaago xaaskiisa iyaduna isku walxo ayay ka samaynaayeen furaashka.Cadaygiisa waxuu dhigi jiray barkimadiisa hoosteeda si uu u isticmaalo marka uu soo tooso. Markuu soo tooso, waxa ugu horaysa ee uu samayn jiray waa isaga oo cadayda. Markuu cadayga dhamaysto ayuu Caasha siin jiray cadaygiisa oo intay iyaduna ku cadayato haday ku dhamaysto way maydhi jirtay oo siin jirtay. Had iyo jeer, cadaygu waxuu ahaa waxa ugu dhow ee mar walba u wehelka ah si uu ugu cadaydo. Nebigu SCW waxuu sheegay, inuu ka baqayo in uu ilkihiisa qaar ka soo dhacaan sababtuna tahay cadaygiisa oo badan. Nebigu SCW waxuu jeclaa in mar walba ilkihiisu nadiif ahaadaan, maadaama uu Malaa’iigta la hadli jiray. Nebigu SCW, muu cuni jirin midhaha diirka leh iyo khudrada sababtuna waxay leeyihiin ur xoogan. Hadii wax laga waydiiyo waxuu odhan jiray: waxaan ka xishoodaa Malaa’iigta Ilaahay ee ma aha cunto la ii diiday ee kaliya waxaan isaga joojiyay waxaan la hadlaa qaar aydaan idinku la hadlin.
Nebigu SCW habeenkii marka uu waxoogaa u sheekeeyo xaaskiisa si kalgacal leh isuna waydaarsadaan sheekada, hadiiba u baahdo xaal rag way isu tegi jireen, hadii xaaskiisu caadada heshayna, taasi may sababi jirin inuu iska fogeeyo ee way la seexan jirtay, keliya waxuu fari jiray xaaskiisa in ay maro isku nadiifiso.Umm Salamah ayaa tidhi: Waxaan ahaa mid la jiifta nebiga sariirtiisa, markaas ayaan helay dhiigii caadada, waxaan ka soo baxay go’ii dusha naga saaraa oo kacay. Markaas ayuu nebigu i waydiiyay? Ma xilligii ayaad ku jirtaa? Waxaan idhi; haa, waxaan ku jiraa xilligii dumarku ay lahaayeen. Waxuu yidhi; taasi waa mid Ilaahay dumar oo dhan ka simay. Waan kacay oo waxii igu waajibka ahaa sameeyay oo ku soo noqday. Nebiga ayaa yidhi: soo dhowow oo go’a hoostiisa soo gal.
Nebigu intaanu seexan wuu sii maydhan jiray sidaas oo kalena wuu wayso qaadan jiray oo sidaas ku seexan jiray. Markuu jiisfsado waxuu odhan jiray; Ilaahay ayaa mahad leh na siiyay cuntada badan iyo cabitaanka, sidoo kalena na siiyay hoyga. Dad badan ayaan haysan cunto ku filan iyo hoy midna. Markay xaaskiisa isu tagaana habeenkaas, markuu tooso wuu maydhan jiray. Waxaanay isaga iyo xaaskiisu ku maydhan jireen biyo keliya oo gacmaha la gelinayo. Waxay xaaskiisu ku odhan jiray; wax biyaha ka mid ah ii reeb, isna sidaas oo kale ayuu ku odhan jiray. Taasina waxay ina tusaysaa qiimaha xidhiidh ee ka dhaxeeyay xaasaskiisa. Markaasayuu hurdo isu diyaarin jiray oo gacmihiisa intuu isu keeno ku akhiriyi jirayaayaadka soo socda oo ah aayat Kurs, laba macuudatayn iyo ikhlaas, waxaanu marin jiray jidhkiisa isaga oo ka bilaabaya madaxiisa. Saddex jeer ayaanu sidaas samayn jiray.
Nebigu SCW ducooyin kale ayuu akhriyi jiray inta uu jiifo. Waxa ka mid ahaa: Ilaahayow adigaa ah rabbiga samooyinka todobada ah, dhulka iyo rabbiga carshiga wayn leh. Rabbiga wax kasta.Allaah midka kala dhambala xabada qamadiga ah iyo khudrada. Allaah midka soo dejiyay towraad, injiil iyo quraanka. Ilaahayow waxaan kaa magan galay shar dhamaantii, foodayduna gacantaada ayay ku jirtaa. Allow waxaad tahay midka u horeeyay wax kaa horeeyayna ma jirin. Waxaad tahay midka u danbeeya wax kaa danbaynayaa majiro. Waxaad tahay midka muuqda wax kaa sareeyaa ma jiro. Waxaad tahay midka qarsoon wax kaa shisheeyaana ma jiro.naga bixi daynta, nagana nabadgali faqriga.Waxa kale oo nebigu SCW akhiriyi jiray suuradaha:Al-Sajdah,Al-Mulk, Al-zumar, Al-isra. Markaas ayuu seexan jiray. Markuu hurdo dheer ku jiro, neeftiisa waa la maqli jiray. Hadii habeenka dhexdiisa uu u kaco xaajo, markuu soo noqdo ayuu cadaygiisa la soo bixi jiray oo ilkihiisa cadayi jiray, waxaanu hurdi jiray ilaa habeen badhka, xilligaasina waxay ahayd waqtiga ugu dheer ee nebigu hurdo seexdo.
Habeenka badhtankiisa
Marka la gaadho habeenka badhtankiisa, in yar ka hor ama in yar ka dib, nebigu SCW wuu kici jiray oo soo fadhiisan jiray isaga oo wejigiisa ku masaxaya gacantiisa si uu isaga kiciyo raadkii hurdada. Waxuu soo qaadan jiray cadaygiisa oo ilkihiisa iyo afkiisa ku nadiifin jiray. Markaas ayuu indhihiisa cirka ku eegi jiray isagoo aamusan una kuur galaya abuurta Ilaahay ee samooyinka iyo quruxda ka muuqata,isaga oo daymada kaga boganaya ayuu akhriyi jiray Aayaadka Quraanka ah ee soo socda ee Alla Cimraan;
(190)Abuuridda Samaawaadka iyo Dhulka iyo is Khilaafidda Habeenka iyo Maalinta Calaamooyin yaa ugu Sugan kuwa Caqliga leh. (191) Ee ah kuwa ku Xusa Ilaahay Taagni iyo Fadhi iyo Jiifba, oo ku fikira Abuuridda Samaawaadka iyo Dhulka (iya goo odhanaya) Rabiyow Umaad Abuurin kan (Khalqiga) Baadil (Ciyaar) waad Nasahantahay Ee naga kor yeel Cadaabka Naarta. (192) Rabiyow adigu ruuxaad Galiso Naarta Dhab ahaan baad u Dulaysay Daalimiintana uma Sugnaanin Gargaar. (193) Rabiyow Anagu waxaan Maqallay Yeedhe u yeedhi limaanka oo dhihi Rumeeya Eebihiin waana Rumeynay, Rabiyow noo dhaaf Dambiyadayada Asturna Xumaantayada naguna Dil la jirka kuwa Baarriga ah (fiican). (194)Rabiyow na sii waxaad noogu Yaboohday Rasuuladaada hana na Dul leyn Maalinta Qiyaame, Adigu ma Baajisid Ballane. (195) Wuxuu ku Ajiibay Rabigood Anagu Ma dayacno Camal Mid Camal Falay oo Idinka mid ah Lab iyo Dhadig, Qaarkiin Qaarbuu ka ahaaday kuwa Hijrooday ee laga Bixiyey Guryahooda oo lagu Dhibay Jidkayga oo Dagaalamay oo la Dilay waannu Asturi Xumaanahooda waxaana Galin Janooyin ay Dureeri Dhexdeeda Wabiyaal waana Abaal marin Rabigaa Xagiisa ah, Rabigaa agtiisaana Abaalmarin Wanaagsani tahay.(196) Yeyna ku Dhagrin ka Gadoonka kuwa Gaaloobay ee Dhulka (Adduunka). (197) Waa Raaxo Yar kadib Hoygoodu waa Jahannamo, iyadaana u xun Gogol. (198) Hase Yeeshee kuwa ka Dhawrsada Rabigood waxay mudan Jannooyin ay dureeri Dhexdeeda Wabiyaal iyagoo ku warai Dhexdeeda, waa marti Qaad Xagga Eebe ka ahaaday, waxa Eebe agtiisa ah yaana u Khayr roon kuwa Baarriga ah (Wanaagsan). (199) Ehelu Kitaabka waxaa ka mid ah mid Rumeyn Ilaahay iyo waxa laydiin soo dejiyey iyo wixii loo soo Dejiyey iyagoo u Khushuuci Eebe kumana Gataan aayaadka Ilaahay Qiimo Yar, kuwaas waxaa u Sugnaaday Ajrigooda Rabigood Agtiis, Ilaahayna waa Deg degtaa Xisaabtiisu. (200) Kuwa (Xaqa) rumeeyow Samra oo Samirtama kuna Nagaada Dhawridda (Xuduudda Islaaxa) kana Dhawrsada Rabigiin waxaad Mudantihiin inaad Liibaantaane.
Nebigu SCW markaas ayuu soo qaaday qarbad ay biyo ku jiraan oo inta weel waxogaa kaga shubay ku waysaystay isaga oo biyaha aad u beekhaaminaya, waxaanu soo qaatay labadiisii maro oo xidhay isaga oo iska qaaday maraduu huwanaa. Sidaas ayaanu ku bilaabi jiray salaadii habeenimo (Salaatu Al-leyl)
Waxuu salaada habeenkii ee sunnaha ah ka horaysiin jiray waxogaa ah waynayn Ilaahay iyo duco ah. Caasha RC ayaa werisay; marka nebigu kaco habeenkii waxuu toban jeer ku celin jiray odhaahda ereyadan; Allaahu Akbar, Al xamdlilaah, Subxaanallah wabixamdihi.Subxaanamalik Al Quduus, Astaqfurilaah, laa ilaaha ila Allaah, markaas ayuu toban jeer odhan jiray;Ilaahayow waxaan kaa magan galay cidhiidhiga aduunka iyo adayga maalinta qiyaame. Markaas ayuu salaadiisa bilaabi jiray.
Salaada habeenka dhexdiisa waxuu ku bilaabi jiray laba rakcadood aad u fudud soona gaabiyo, taasina waxay ahayd markuu cid tujinayo balse marka uu keligii tukanayo waxay ahaayeen qaar aad u dhaadheer oo cid kula mid ahi aanay jirin. Salaadaha habeenkii ee sunnaha ah waxay ahaayeen qaar uu aad ugu fogaado akhrinta quraanka iyo taagnidaba. Taasina waxay ka turjumaysay sida ilaahay ugu sheegay quraanka dhexiisa inuu habeenka niska danbe ugu cibaadaysto.(Nabiga) Isduuduubayow. Istaag habeenka (Tuko) wax yar Mooyee. Nuskiisa tuko ama ka nusqaami wax yar. Ama ka badi, Quraanku u akhri si fiican, (Al-Muzamil 73 1-4).
Markaynu milcisano habka tukashadiisa habeenkii, waxay ahayd qaab la yaab leh oo uu dhamaan maskaxdiisa, jidhkiisa, dareenkiisa iyo qalbigiisaba u jeediyo kuna foognaado la socodka salaada. Waxaad moodaysay inuu daalacanayo carshiga Ilaahay oo la hadlayo. Nabadgelyo iyo naxariisi korkiisa ha ahaato Nebigeena Muxamed SCW waa midka markii la dheelmiyay ay todobada janno albaabadoodu isu fureen.waxuu run ahaan u gaadhay malko iyo maqaam sare oo uu dareemo qalimaanta xukunka allaah markay qorayaan waxa markaas dhacaya.Nebi Muxamed waxuu ahaa midka ugu ogaal iyo aqoon badan awoodaha iyo jiritaanka Allaah.taasna si run ah ayuu uga hadlay markuu nebigu SCW yidhi:Waxaan ahayn midka idiinku cabsi badan idiinkuna ogaal badan Ilaahay xagiisa.
