Soomaali baanu nahay dad ahaan dawlad ahaanna waxaanu la baxnay “Somaliland” meel wanaagsan ayaanu ku naallaa , Rays qaboow ayaanu dagannahay tan iyo waa hore . Qabiillo isku tagay ayaannu nahay oo ku heshiiyay “Aynu nabad ku wada noolaanno”.
Labaatankii sanno ee la soo dhaafay Hiigsi dawladnimo ayaanu u wada heelanayn , Tiraba dhawr maalmood oo kala gaddisnaa ayaa nalooga baqay inaanu burburno is dagaalno reerahayagaasi, hadana allaa mahad lee waanu dhamaynay is maan-dhaafyadii nasoo maray Guurtidaana u guntan jirtay goortaanu waxba kala garanwayno. Reerkayaga uugu Xilalka badani kuma qanacsanoo haddan wuxuunbay tabanayaan oo ay leeyihiin. “Ma dhama xilalkuye badhbaa noo dhiman” kaa garanayba. Kuwa meel lataabto Madaxwaynaa noogu sareeyee ah Madaxwaynuhuna sidoo kale waxa ay cod dheer ku yidhaahdaan ” Ma dhama xilalkuye badhbaa noo dhiman”.
Waxa dulmi iyo cago juglayn maanta ku jooga dhamaan shacabka intaan xil ka hayn dawladda . Qaarbaa jira Xuquuq iyo cid u dooddaa midna aanay jirin oon la dareemin , Af iyo Muruq ay ku cawdaanna aan lahayn .
Dastuurbaanu u codaynay mudo dhawr iyo toban sanno laga joogo saan umalaynayo inaanu kaasi inna sii wadaynbay ila tahay . Dadku dadkii maaha dastuurka dadkii u codeeyay waa sii gabaabsi . Dadkani waxay rabaan intii la fac ahayd iyo facaasi kuway dhaleenba dastuur ay ka wada muuqdaan , Oo ay mar kale hubsadaan habka wax loo qaybasado iyo heerka kalsoonida layska qabaa ay marayso. Qabiilka dhammaanteen waynu deedafaynaa balse waxa uu daganyahay dastuurkeenna ! Oo maxaa reer walba intaasoo Xil ay u dhawraan? Ee aan looga taaban Xilalkooda? Haddii mid ina Milix laga qaado Xil maxaa Ina Cusbo loogu magacaaba? Dhamaantiin saa aan u ogahay ayaad u ogtahiin in lakala leeyahay Xilalka iyo kuraastaba. Dhibaato iyo xanuun shakhsi ahaan gaar ay arrintanu iigu haysaa wallee inaanay jirin . Balse aayahayga iyo mustaqbalkayga waxaan rabaa inaan la noolaado dad kalsooni isku qaba oo isku calool fayaw , Aaminsan in ayna wax kala lahayn ee ay wax wada leeyihiin. Qunbuladda qarankan dhextaal goortay qarxaysaan ka warwarsanahay. Haddaynu intan ku soo gaadhnay xishood iyo barray wax hagaagi dee maantaba waakaa xadhigii uugu horreeayay furmay . Haddii qofku meel aanu ku qanacsanayn oo uu ku dulmanyahay joogayana soomaaliyaynu joogi lahayn. Waxa inna soo kaxeeyay waa sinnaan , talo wadaag , wax wada qaybsi. Saansaanta muuqataa Somaliland way ka yartahay . Innaga ayay tahay in laga fadhiisto mardambe oo wixii tabasho ah dhanwalba layskaga yimaado. Wax hadal lagu dhamayn karo ma jeclin in uu qori caaradii gaadho.
Bal hadda sida aynu ku soconno wax yar aynu ka badalno. Dhalinyarada ayaan islahaa way soo fayoobaanaysaa iyana waaba lakala yeeshay kursigii magaca dhaliyarada loo asteeyay . Ilayn xishood uuma dhimatid. Bogga hore ee warsidaha SONYO uunbaan ka daalacday qoraal sidan u dhigan ” Markii uugu horraysay dallada SONYO ay hoggaanka u qabteen dhalinyaro ka soo kala jeeda Awdal iyo Sool” Mar iyo lababa way mudanyihiin inay iyaga iyo ninkastoo dhalinyariiba qabtee maxaa ay isku kala saarayaan . Awrka dambe awrka hore socodkiisa ayuu leeyahy. Waxaan ku hanwaynaa in shantan sanno ay yaraanayso Qabyaaladu shanta ka dambaysana aaskeeda loo dareerayo. Balse may noqon oo waxan ogaaday dawladu kaligeed in aanay awood u lahayn in ay ka guulaysato dhaqankan dib u socodkaa . Dhalinyarada aynu ka bilawno halgankaa . Ha gaadho odayaasha ilaa Aaskeeda loo dareero. Balse waxa aan ogahay qaarbadan oon kaligood meel istaagi karayni inaanay inoo raacayn Aaska Qabyaalada . Xiidmaha dhiigga qaada inay ka raacdaad moodaa oo ay dadka qaarkii quutaanba .
Qurbuhu waa qolalka ay dagantahay qofkastoo qurbe joogaana waa uu u nugulyahay qabyaalada . Haddii uu qajeelo qabiilkiisa la soo noolaado dabeetana qaranka xil u qabto qayrkii siday yeelaan uunbuu yeeli. Yaan qosolkiisa loo bogin hala daaweeyo intaanu qaranka wax u qaban.
Waxaa la raadinayaa wax aynu gaadhiba laanay oo aynu nidhaa ” Ictiraaf” waan ka duceeyaa mararka qaar oo waxaan is idhaa maanta amnigaa iyo daganaanshahaa ayaynu ku kala meeraysanaynaaye haddii macdanteenna la inoo soo saaro alaabana layna soo dhexdhigto, suuqyana laynaga dhex furto, malaha waxa la isku boobi lahaa dukaankaa xaafada reer hebel uunbuu daganyahee muxuu halkanna uga furan waayay qayb. Waa caqliga maanta bulshada inteeda badan ku jira oo berina caqligaasi keenayo wax ka sii dadnimo liita oo kasii hooseeya .
Dhandhami maayo horumarku inta aynu sidan nahay , Isma qadarino nin walba ninkooda ayaa u muuqda . Saxaafadii ayay ka awood badatay oo aroor walba suldaan fadhiyaa , Caaqil fadhiyaa , Qabqable qabiil mararka qaar inoo soo fadhiisanayaa . Dee hadaba ama iyada aynu casriyayno oo xilalka iyo wixii iman doonaba hala kala qaato ama sidii loo qatali lahaa halayska kaashado.
Ilaahaybaa mahad leh.
Qalinkii: Guuleed Cumar Madar.
Guuleed_madar@hotmail.com
Darmstadt, Germany
